Ή πως, αν δεν δουλεύεις τον εγκέφαλό σου, ατροφεί. Αφορμή για να εξασκήσω λίγο τον δικό μου εγκέφαλο ήταν μια έρευνα του University College London (UCL), που εξέτασε τι συμβαίνει στον εγκέφαλο ανθρώπων που βασίζονται στις οδηγίες του GPS για να κινηθούν, σε σχέση με εκείνους που παρατηρούν, κατανοούν, αξιοποιούν τις πληροφορίες και παίρνουν αποφάσεις για να φτάσουν εκεί που θέλουν. Το συμπέρασμα ήταν πως σε όσους ακολουθούν τις οδηγίες του GPS, αδρανούν τμήματα του εγκεφάλου τους.
Τα αποτελέσματα επιβεβαιώνουν προηγούμενες έρευνες, όπως αυτή του Cornell University, που είχε ως συμπέρασμα πως το GPS κάνει τους ανθρώπους να αγνοούν το περιβάλλον τους και τους απομονώνει απ’ αυτό. Έτσι, φαίνεται πως όχι μόνο το μόνο το μυαλό των ανθρώπων ατροφεί αν βασίζεται σε έτοιμες λύσεις (και δεν βρίσκει τις δικές του), αλλά και επιπλέον της διάσπασης προσοχής απ’ την οποία κινδυνεύουμε όλοι καθημερινά στους δρόμους, όσοι έχουν στραμμένη την προσοχή τους στο GPS είναι αποκομμένοι από το περιβάλλον και το αγνοούν – μην περιμένετε να σας δουν… Υποψιάζομαι πως κάτι ανάλογο παθαίνουν όσοι περνούν ώρες κοιτάζοντας οθόνες, περνώντας ατέλειωτες ώρες στο Facebook ή όπου αλλού, πιστεύοντας ίσως πως συμμετέχουν, πως ζουν…
Η έρευνα αυτή στην ουσία μιλά για το πώς η εξερεύνηση διαμορφώνει και δραστηριοποιεί τον εγκέφαλο, και μαζί του, την ίδια την προσωπικότητα κάθε ανθρώπου. Εκεί, στον μετωπιαίο λοβό, είναι το κέντρο της επεξεργασίας της σκέψης, του σχηματισμού πολύπλοκων κινήσεων και της αλληλουχίας εκτέλεσής τους, το κινητικό κέντρο της ομιλίας, κι άλλα ακόμα πιο σημαντικά, όπως η συνείδηση που έχουμε για τις πράξεις μας, η κρίση μας για τις καθημερινές δραστηριότητες, οι συναισθηματικές μας αντιδράσεις, η γλώσσα που χρησιμοποιούμε και η γνώση του νοήματος των λέξεων που επιλέγουμε, ανάμεσα σε άλλα. Βλάβες στην περιοχή αυτή εμφανίζουν διαταραχές της προσωπικότητας, αδυναμία ανάληψης πρωτοβουλιών, απάθεια, αντικοινωνική συμπεριφορά. Ο ρόλος των μετωπιαίων λοβών είναι καθοριστικός για την επεξεργασία των πληροφοριών, και για την νόηση του ανθρώπου. Για ακόμα μια φορά, βλέπουμε πως συνδέονται η κίνηση, η κρίση και το συναίσθημα, και πως συνδέονται με την αγαπημένη μας δραστηριότητα, την μοτοσυκλέτα.
Η κατασκευή νοητών χαρτών γίνεται στην μορφή δέντρων, με τον κορμό να αντιπροσωπεύει το σημείο εκκίνησης και τις διακλαδώσεις όλων των κλαδιών, μέχρι το τελευταίο φυλλαράκι, τις πιθανές επιλογές. Κάθε επιλογή, δεξιά ή αριστερά ή ευθεία ή πίσω, ενεργοποιεί αυτόματα μια διαδικασία σκέψης που περιλαμβάνει όλες τις επόμενες, και οι διαδοχικές επιλογές θα μας φτάσουν κάποια στιγμή στον προορισμό μας – ή και όχι. Αυτό που είναι σίγουρο είναι πως η ίδια η πορεία είναι μέρος της ζωής μας και της ύπαρξής μας. Στέρησέ τη από τους ανθρώπους, βάλτους δηλαδή να ακολουθούν ένα κυριολεκτικό ή μεταφορικό GPS, και ο εγκέφαλός τους αδρανεί, με επιπτώσεις σε όλα αυτά που αναφέραμε πιο πάνω. Γι’ αυτό και οι αρχαίοι έλεγαν πως πλούσιος είναι εκείνος που έχει κάνει πολλούς πλόες, πολλά ταξίδια δηλαδή. Και προφανώς δεν αναφερόντουσαν στον τραπεζικό του λογαριασμό, ούτε μόνο σε πλοία, αλλά στην τράπεζα κινήσεων, πληροφοριών, αποφάσεων και συναισθημάτων που είχε δημιουργήσει στον εγκέφαλό του με τις διαδρομές του. Ο άνθρωπος είναι φτιαγμένος για να κινείται στο φυσικό περιβάλλον του, όχι για να ζει μια στατική ζωή, να μαραζώνει δηλαδή. Ο άνθρωπος είναι από την φύση του νομάδας, κι ένας τρόπος για να μπορούμε να παίρνουμε μια γεύση από αυτή την μακρινή πια φυσική και λογική ζωή, είναι οι διαδρομές και τα ταξίδια μας με τις μοτοσυκλέτες. Ειδικά χωρίς GPS.
Σκέφτομαι πως πολλά από τα σημερινά παιδιά στερούνται εντελώς την χαρά της εξερεύνησης, αρχικά στην γειτονιά τους όταν είναι πολύ μικρά, μετά όλο και πιο μακριά. Που να ήξερα τότε, όταν πήγαινα δημοτικό, πως αυτό που κάναμε με την παρέα, που φεύγαμε από την Άνω Νέα Σμύρνη και φτάναμε στον Ασύρματο ή σε άγνωστες σε μας γειτονιές, χωρίς καμία δυνατότητα να μας βρουν οι δικοί μας, ήταν μέρος αυτής της αρχέγονης ανάγκης του ανθρώπου για εξερεύνηση. Κι αργότερα, με το πρώτο μηχανάκι, την απόλαυσης της κίνησης σε άγνωστους δρόμους, όλο και πιο μακριά, μέχρι που το μηχανάκι έγινε μοτοσυκλέτα και τα χιλιόμετρα σε άγνωστους τόπους όλο και πιο πολλά. Από αυτή την δεξαμενή συνάψεων, εμπειριών και επιλογών, ο ιππόκαμπος του εγκεφάλου μας αντλεί από το παρελθόν για να προσομοιώσει το μέλλον. Για όλα τα ζώα που μετακινούνται, μία μεταβολή είναι η πιο σημαντική, όταν διασχίζουν νοητά σύνορα, περνώντας από μια γνωστή σε μια άγνωστη περιοχή. Όταν το κάνουμε αυτό, παρουσιάζεται η δυνατότητα επιλογής ανάμεσα σε πολλές μελλοντικές διαδρομές, που καθορίζονται από την τοπολογία του περιβάλλοντος. Ενώ όμως είναι ο ιππόκαμπος που αντλεί από την μνήμη, ο ρόλος της αξιολόγησης μελλοντικών ενεργειών περνά στην πρόσθια κεντρική έλικα, που συνδέεται με την κίνηση, τον σχεδιασμό και την επίλυση προβλημάτων. Έτσι, τα ταξίδια με την μοτοσυκλέτα είναι λιγότερο επωφελή και απολαυστικά όταν είναι απολύτως προγραμματισμένα από την αρχή, που θα πάμε, από ποιόν δρόμο, τι θα δούμε, που θα μείνουμε, που θα φάμε. Ο εγκέφαλος αδρανεί έτσι, αντί να γίνεται πιο δραστήριος. Δεν περίμενα επιβεβαίωση – το ήξερα πως για μένα η απόλαυση πάντα βρίσκεται στο άγνωστο, είτε ακολουθώντας τον Ενιπέα ως τις πηγές του στη Γούρα με XL250R, είτε «χαμένος» στις λάσπες των βουνών της Σερβίας με την παρέα του MEGA TEST, είτε στις άγνωστες διαδρομές ενός enduro. Αλλά πάντα έχει ενδιαφέρον να βρίσκεις μια επιστημονική εξήγηση για αυτά που απολαμβάνεις με την μοτοσυκλέτα, που γίνεται έτσι ένα πρώτης τάξης μέσο για να ζεις μερικές ώρες φυσιολογικής δραστηριότητας.
Οι ερευνητές του UCL διαπίστωσαν πως η δραστηριότητα στον ιππόκαμπο και την πρόσθια κεντρική έλικα κορυφωνόταν σε όσους προσπαθούσαν να βρουν το δρόμο τους κι είχαν μπροστά τους πολλές επιλογές, και αυξανόταν ακόμα περισσότερο όσο αυξανόταν κι ο αριθμός των επιλογών τους. Αντίθετα, σε όσους απλώς ακολουθούσαν οδηγίες, δεν παρατηρούνταν καμία αύξηση της δραστηριότητας του εγκεφάλου. Αυτό απλοποιείται κι έτσι: Μεγάλωσε τις απαιτήσεις από τον εγκέφαλό σου, κι εκείνος θα δραστηριοποιηθεί. Μείωσέ τες, και θα αδρανήσει. Παλαιότερη έρευνα του UCL στους Λονδρέζους ταξιτζήδες, που με τα χρόνια απομνημονεύουν όλους τους συνδυασμούς διαδρομών στους 25.000 δρόμους του Λονδίνου, έδειξε πως πράγματι έχουν περισσότερη φαιά ουσία (που σχηματίζει τις αύλακες και τις έλικες του εγκεφάλου) σε σχέση με τους περισσότερους άλλους ανθρώπους.
Έτσι, η κλασική φράση “σημασία δεν έχει ο προορισμός, αλλά το ταξίδι”, αποκτά άλλη βάση. Η διαδρομή είναι η απόλαυση, κι όταν έχεις την ικανοποίηση να φτάνεις στον προορισμό σου βάσει των επιλογών που έκανες σε κάθε διασταύρωση, έχοντας στην πορεία μαζέψει εμπειρίες, αυτό είναι που κάνει το ταξίδι ν’ αξίζει τον κόπο. Γιατί είναι στην φύση του ανθρώπου να ταξιδεύει μ’ αυτή την έννοια, χωρίς προκαθορισμένες διαδρομές και στάσεις, ανακαλύπτοντας στην πορεία, εξερευνώντας το περιβάλλον του, ζώντας μια φυσιολογική ζωή. Γι’ αυτό και είναι ψηλά στην εκτίμηση πολλών μια βόλτα έτσι, χωρίς σκοπό, χωρίς καθορισμένο προορισμό, ένας αναβάτης και μια μοτοσυκλέτα που βγαίνουν στο δρόμο, ακολουθώντας το ένστικτο και την παρόρμηση της στιγμής. Κι αν μεγαλώνει κι ο εγκέφαλός μας επειδή “χανόμαστε” όταν οδηγούμε μοτοσυκλέτα, ε, τι να κάνουμε, θα το αντέξουμε.
